In-d’unu de custos zassos virtuales an’ propostu
de tratare su tema de s’ultimu “pipiolu magicu”
chi an indoradu cun su titulu de “intelligentzia artifitziale”.
Pensande chi medas ‘nde ana a bantare sos presuntos mezoros,
sende chi ateros - zustamente - ‘nde ana a timer sos disastros,
nos paret puru importante de signalare chi no’ est solu su “pipiolu”
chi est “diabolicu” … ma finamentas su nomene chi l’an dadu.

 

S’INTELLIGENTZIA E S’ARTIFITZIALE
di Francesco Sanna

De abitudine semus riservados
espriminde zuditzios e cummentos
a solu pagos ambitos privados.
Ma cando nd’essin’ tzertos argumentos
chi rischian’ de aumentare s’avolotu
in animos chi pagu sun atentos,
obrigadu nos benit subra ‘e totu
de ammentare it’est sa Traditzione,
su ch’in sardu li namos “su Connotu”.

* * *

Chi siat filosofia o religione,
s’essere umanu l’an’ cunsideradu
da semper in ternaria divisione.

A primmu b’est s’Ispiritu increadu,
a pustis benit s’Anima informale
e s’ultimu nachi est su Carenadu.
In s’omine su chirriu ispirituale
tenet sa facultade in s’Intelletu,
(chi como an’ reduidu a su mentale)
e sos antigos fatu nd’ian pretzetu
chi teniat in su Coro sa dimora.

Sa mente, sa memoria, su cuntzetu,
cun resone, cussentzia e prus ancora,
a s’Anima sun’ totu riferidos;
e non si podet narrer chi sun’ fora
o intro de su Corpus, ma chi unidos
cun issu za lu sunu e in relatzione
a mediu siat de sensos che sentidos.

Ma como po torrare a sa chistione,
a cussu chi est su tema printzipale,
po dissipare calchi confusione,
tratamos de s’aspetu intellettuale.

* * *

Aristotele at nau chi “s’Intelletu
est cussu chi connoschet
”, e cun tale
espressione mustrait su doppiu effetu
chi presentat sa vera Connoschentzia.

Tale modu ‘e connoscher est perfetu
ca cussu chi est divisu in apparentzia
diventat UNU, e custa Identidade
est realizzada da s’Intelligentzia.(*)
Infatis, incontrande una realtade,
s’Intelletu cun issa si cunfundet
e la connoschet in totalidade.
S’Ispiritu, chi ambos los congiunghet,
est Printzipiu ch’in totu su criadu
a sa Sustantzia informe vida agiunghet.

* * *

Calande como a prus modestu gradu
provamos puru in s’Arte a ponner manu.

Finas a calchi seculu passadu
po indicare s’artista o s’artigianu
esistiat una paraula solamente:
s’artifex, e fuit cuddu chi galanu
cumponinde cun manu, coro e mente
a sa bellesa uniat s’utilidade;
in s’animu teniat semper presente
modellos ispiraos da Veridade
chi azuande sa zente a meditare
prus sana mantenian’ sa sotziedade.

Ma como ite nos podet insignare
cust’ ”estetica” vana e vanitosa
chi at solu sa funtzione ‘e profanare
valores e bellesa in dogni cosa ?
Sighinde de sa moda sos umores
dogni arte est diventada artifitziosa.

Sos artigianos poi an’ sos motores
chi produin’ sena anima utensìles
ca diventados sun’ imprendidores.
Si calchi Mastru ancora b’at zentile
chi amat s’Arte sua e faghet bellos
siat ogetos che obras cun istile,
lu carrigan de tassas e balzellos
obrigande cuss’Arte a la lassare,
e a sa zente proponen’ pro modellos
figuras infra-umanas de imitare.

* * *

Pustis chi ch’an bogau sa gerarchia,
in ue fuit s’Intelletu a zudicare,
cun d’una operazione de magia,
da una morta fallida tziviltade
ant riesumadu sa “democrazia”
ue su podere l’at sa “cantidade”:
no’ b’intrat chi sian sabios o iscassiados
si sun’ sa maggiorantzia… est veridade.

A su puntu chi semus arrivados
cando no’ b’at prus fide ne zuditziu
parimos da dimonios cussizados;
ca custos chi an’ in manu cuss’ufitziu
boltulande sun’ finas su faeddare:
pro esempiu sa paraula “sacrifitziu”
fuit unu modu a Deus de cunsagrare,
tramite ritu, un’opera o un’atzione,
e no’ fuit un’ispesa... o a s’istraccare.

* * *

Pustis de custa longa prefatzione
a su ch’est de su tema pertinentzia
nos tocat de li dare conclusione.

Podimos narrer chi s’Intelligentzia
est facultade pro dogni organismu
d’essere in armonia cun s’esistentzia,

ca su fremmentu organicu est su mismu
chi at postu custu mundu in vibratzione,
e a differentzia de su meccanismu
no’ netzessitat de manutentzione.
Totu su ch’est invece artificiale,
chi solu de sa mente est produtzione,
no’ b’intrat nudda cun s’intellettuale
ca a sa sola no’ tenet propriu motu
si no’ l’animat s’Ispiritu vitale.

Su modu de faeddare l’an’ currotu
e invertidu an-a totu sas paraulas
modernizzande finas su “Connotu”.
Innantis chi sos coros no’ fuin’ taulas
e cumpredian-a simbulos e mitos
sas “fabulas” ancora no’ fuin’ “faulas”.
Ma oe in su limbazu e in sos iscritos
una mente diabolica est boltande
su sensu de sos “Logos” beneitos.
E si semus de custu arresonande
est solu a cuntrastare cussu male.
Ca in Coro o in Intelletu, semus nande,
no' b'at nudda chi siat artificiale,
e su ch’ispatzan’ pro un'intelligentzia
est meccanica.. e fintzas minerale.

*** *** ***
(*)

Ca Essere e Connoscher sun uguales
cando ch'essimos da s'umana isfera…
ma osservada da mentes ratzionales
cust'Alta Identidade no est prus vera:
ca ratio est po sa Terra, po su Chelu
netzessitat divressa caminera.

Comente s'aranzolu faghet su elu
cun istintu chi retzit dae Natura,
gai da terra nd'ispuntat un'istelu,
che pinzellu 'e pittore dat figura
a frores de mirabile bellesa…

Ogni arte est unu donu, no est cultura
chi podet in iscola essere appresa;
s'artista no est un'omine ispeciale
ma, a di chi sa Resone s'est arresa,
ognunu est un'artista originale
chi tenet da sa Gratzia ispiratzione
po esprimer s'Armonia Universale.

Duncas, po torrare a sa chistione,
in s'Intelletu su "connoschidore"
e i su "connotu" agatana s'unione
po cum-prender su Fattu e i su Fattore
chi in su Printzipiu issoro sun unidos
comente in fogu lughe cun calore.

Si custa Veridade a sos sentidos
sa Resone no podet ispiegare,
cun s'Arte semus mezus favoridos:
copiande sa Natura in s'operare,
chi Bellesa at retzidu po modellu,
s'artista imitat Deus in su criare.

* * * * * * * * *