Tres aposentos pro un'artista
di Francesco Sanna


A Pedrepaule Piludu de su “Cada Die Teatro"
da su tiu sou, peregrinu in s’oceanu indianu. (1993-1994)

 

S’INTRADA

O Pedrepaule de fine chelbeddu,
nebode e fradile in sa matess'ora,
ite mi contas da cussu Casteddu ?

S'ispiritu sardu bi bivet ancora ?
Tue ses giullare e de regnu tou
connosches bene su 'e intro e su 'e fora.

Narami si currinde est bentu nou
subra s'arida terra 'e sos nuraghes
o si maistrale semper faghet prou.

E narami de a tie de su chi faghes,
de “cada die”, siat in corte o in piatza,
ite narat su pubblicu a li piaghes ?

Muzere tua e i sa Piluda ratza
comente si la gherran custa vida ?
Za l'ies ch'an torradu aberrer catza

ca sa pena de Adamo no est finida…
Obrigadu nos benit de isetare
su Cristu, po serrare sa partida.

* * *

De me za no mi poto lamentare
in custa terra mesu tropicale,
mi cunfaghet su clima e i su pappare.

Su popolu malagasciu est ospitale,
siat in sa costa che in sos altopianos,
acollet bene sos otzidentales.

Bi nd'at chi faghen ritos africanos
(cuddos chi lis naran' animistas)
ateros sun invece musulmanos

o confucianos e foltzis taoistas;
paritzos sun de Brahma sos credentes,
tantos cristianos e pagos buddistas...

Tottu in Madagascar sun residentes
che in giardinu zoologicu animales
ogni genere e ispecie sun presentes.

Pro sa malgascia zente sun uguales
testimonzos de Geova o de Ciapinu,
sacras dottrinas o ritos tribales.

Si arrivat unu nou malandrinu
in pagas dies faghet una setta
e che los leat, cantande, a su Butzinu.

Issos sa cussentzia tenen netta
cando pappan e buffan tott'umpare;
e chi no manchet mai arrosu e petta.

Ma como chi giampiadu apo su mare
e nde so feltu in India, che nou Giona,
cambiat sa zente e cambiat su cantare.

E duncas m'est dovere a s'Elicona
cun umile rispettu de pidire
chi m'ispiret sa rima in s'ora ona.

Che dogni pellegrinu in su paltire
pregadu apo s'Ispiritu Divinu
ca meda est sa timoria in s'avvenire.

Narat sa zente chi custu caminu
deo l'apo seberadu, ma no est gai:
sa "libertade" est... sigher su destinu.

Su ch'isettamos no s'avverat mai,
deris e cras sun solu un'illusione...
ma no nde cheret nadu, si no guai !

S'anima est in su corpus che in presone:
disizzat de connoscher su Criadore‚
ma sas criaturas bramat cun passione.

A issas si che ataccat cun ardore
e brusiat, che novella mariposa,
ingannada dae lughe e da calore.

E i sa mente, puddedra visciosa,
no supportat runchile ne trobea
ca de brinchiare isolta est disizosa.

Gringa e latranga… ahi ite cosa fea !
Ma nelbiu e isprone faghen prus paura,
troddiat e calchiat, si che pesat rea.

Però cun volontade frimma e dura
ogni istintu est possibile 'e domare
ca Intelletu est prus forte che Natura.

Posca, cando comintzan a cambiare
e lis bintrat beneficu sabiore
un'accordu si podet agattare.

Mantesu cheret semper cun Amore,
temperadu cun arte e cun resone;
ne a piaghere piegare, ne a dolore.

S'abitudine est una tentatzione
che sirena appostada in dogni via,
pronta a ti dare un'atera letzione:

ca si che rues in mala cumpagnia
piedade no t'isetes da sa manu
chi t'istringhet in trugu sa corria.

A di chi mi nde peso su manzanu
b'at pronta calchi isfida semper noa;
deo timo, ma ando a enanti, pianu pianu.

Sos de domo mi naran: "torr'a coa",
ma suldu a cuss'origa apo su coro
ca su maternu affetu at fattu doa.

De unu "coro zentile" mi nd'ammoro;
cun sos ateros semper so un'amigu
ma piusu no mi peldo fatt'issoro.

Suffrimos po iscontare su castigu
de cudda presuntzione primitiva
chi a sa ligonza iat postu foza 'e figu.

* * *

Ma in custa terra 'e Brahma, Vishnu e Shiva
no connoschen peccadu originale
e an sa cussentzia de ogni culpa priva.

Ignoran’ dogni abramica morale,
de premiu o punitzione no an' isetu
e mancu de Zudissiu Universale.

Si malesa lis bintrat in su pettu
in pag’ora ch'est prestu immentrigada,
sentidos de vendetta o de dispettu

no duran prus de mesa zoronada,
poi torran che pitzinnos a giogare
ca odiu in cor'issoro no bi nd'ada.

Los bies cando si ponen a pregare,
minores, mannos, betzos, de ogni edade:
chie sonat, chie comintzat a cantare,

chie narat su rosariu cun piedade,
chie paret incantadu, a prantu e a risu,
ma tottu cun devota umilidade.

Medas offrini latte, arrosu e pisu,
sonande una campana o unu conchizu
po dare de su votu a Deus s'avvisu.

Tusos a rasu mama, babu e fizu
andana a pe, a caddu e in dogni modu
a su peregrinaggiu, e no an fastizu.

In s'aba de su Gange agatan godu,
che Zuanne Battista in su Giordanu,
cun sa tunica in conca presa a nodu.

A modde, siat ilgerru o siat beranu
agguantan s'aba chi enit da su nie
a batomiza metros da su pianu.

Ca naran chi s'origine est inie
de cudda Connoschentzia Soberana:
ses santu si t'infundes dogni die.

No mancat de pappare mai sa gana,
ma guai a lis mentuare pet'e acca…!
Che nois, a mandigare carre umana,

est cosa digna solu 'e zente macca;
si lis naras chi mandigas bitellu
t'iscrinzan, no ti cheren mancu afacca.

No ap'idu matatoiu ne masellu,
ma solu banchiteddos de verdura
cun caule, colcoriga e pisu bellu:

tottu cuddos prodotos chi Natura
mos offrit dae su regnu vegetale
cun frutta de ogni greze, modde e dura.

Su latte est alimentu naturale
l'agatas cun su gioddu a ogni chizone,
frittu, chegente, drucche o cun su sale.

 

S'APOSENTU 'E MESU

Soddisfattu de s'alimentatzione
m'afianco che polcheddu intr'e sa giotta,
ca paret propriu una beneditzione

bennida da su Chelu pro sa lotta
chi s'omine cumbattid’in sa vida
cand'essit a su sole da sa grotta.

Che in s'istoria 'e Platone, cust'essida
est s'incomintzu de sa Connoschentzia,
chi mustrat chi a sa morte no est finida

po s'essere ogni fromma d’esistentzia;
ma est su passaggiu a un’ater'un'istadu
comente at predispostu Provvidentzia.

S'Ispiritu ch'in corpu s’est mustradu
s’anima si che trazzat torr’a nou
altziandela o calandela de gradu;

ma Issu restat semper in su Sou
eternu e immutabile Valore
in Printzipiu no perdet unu zou.

Est sa matessi cosa cun s'Amore
chi allummat dogni coro frittarosu
e invece 'e reduire, su “calore",

diventat prus ancora cheghentosu;
e a di chi s'est boltadu tott'in fogu
torrat che lughe a Deus, eternu Gosu.

Ma s'omine, iscassiadu da su giogu,
de sa vida amat solu su godire
e bivet che s'istranzu in dom'e allogu:

chilcat de dogni fruttu a si nd'oddire
e no connoschet s'arte de s'innestu,
leat e no dat, ca timet de morire.

«Prenadi sas bussacas prus a prestu
e no penses a crasa ne a sa morte
- narat issu siguru - de su restu

ite nd'amos de custa breve sorte?
Si no tue unu o ateru lu pappat,
e sa gherra la inchet su pius forte».

A Caronte cust'anima no iscappat,
tenet gia sa poltrona assigurada...
su ch'in sa vida at fuidu inie l'agatat.

S'avaritzia est da Deus prus cundannada,
cun sa superbia e s'ira furiosa,
ca in s'avaru Amore no bi nd'ada

ma pensat solu a issu in dogni cosa.
Cantos, a dolu meu, apo connotu
chi an custa mala idea comente isposa !

Tzertos de povertade an fattu votu
ma sa mata e i sa domo an bene prena,
in mesu a chie no at nudda tenen tottu.

S'omine chi connoschet sa serena
e limpida virtude de su donu,
no timet su dolore ne i sa pena;

amat tantu su malu che i su onu
e bivet cun modestia e cun onore.
In terra ne sa gloria ne su tronu

chilcat issu, ma bramat cudd'Amore
de su Supremu Bene, definidu
da Aristotele "Immobile Motore".

Da Issu infatis tottu est produidu,
chena movere poddighe ne alientu,
su mundu manifestu e cuntzepidu.

S'animu chi de cussu nd'at ammentu
lu chilcat aberinde s'Intelletu
e solu a di l'agatat est cuntentu.

Bivo cun s'isperantzia e cun s'isetu
de connoscher sas cosas celestiales
e penetrare 'e Deus su veru aspetu.

Ca Essere e Connoscher sun uguales
cando ch'essimos da s'umana isfera;
ma osservada da mentes ratzionales

cust'Alta Identidade no est prus vera:
ca "ratio" est pro sa Terra, pro su Chelu
netzessitat divressa caminera.

* * *

Comente s'aranzolu faghet su elu
cun istintu chi retzit dae Natura,
gai da terra nd'ispuntat un'istelu,

che pinzellu 'e pittore dat figura
a frores de mirabile bellesa.
Ogni arte est unu donu, no est cultura

chi podet in iscola essere appresa;
s'artista no est un'omine ispeciale
ma, a di chi sa resone s'est arresa,

ognunu est un'artista originale
chi tenet da sa Gratzia ispiratzione
po esprimer s'Armonia Universale.

Duncas, po torrare a sa chistione,
in s'Intelletu su "connoschidore"
e i su "connotu" agatana s'unione

po cum-prender su Fattu e i su Fattore
chi in su Printzipiu issoro sun unidos
comente in fogu lughe cun calore.

Si custa Veridade a sos sentidos
sa resone no podet ispiegare,
cun s'Arte semus mezus favoridos:

copiande sa Natura in s'operare,
chi bellesa at retzidu po modellu,
s'artista imitat Deus in su criare.

* * *

Ma in cust'era moderna su buldellu
destruidu at Zudissiu e Veridade:
su feu no si distinghet da su bellu

ca su chi contat est sa Cantidade.
No connoschimos Arte ne Armonia,
sa moda no ch'at leau sa Dignidade.

E arratz'e cosa sa democratzia...!
che numeros nos cheret tottu uguales
e ch'est bogande dogni gerarchia.

Reduidos prus in bassu de animales
passamos da s'ischiu a intr'e sa bara
semper in fattu 'e cosas materiales.

Bellesa est diventada cosa rara,
a di chi giudicamos una cosa
naramos chi at valore cando est cara.

Sa Virtude, ch'innanti fuit pretziosa,
como est "pretziada" da sos prepotentes
de sa classe politica barrosa

chi solu in ladronia sun cumpetentes.
Rendimos grassia a sa televisione
ca oe podimos tenner presidentes

chi biad'a issos an sa vocatzione
po guidare 'e ministros su cussizu
e isquadra 'e giogadores de pallone.

* * *

Paritzas nottes mi las passo abizu
pro cumprender da in ue s'umanidade
tottu custu macchine 'ogat a pizu.

Za nd'amos palte da s'eredidade
ma a su puntu chi semus arrivados
no b'est lompia peruna tziviltade.

Tottu sun currinde che iscassiados
andan a manca, a destra e a culimbesse,
da animas malas paren cussizados.

E si pensamos bene, custa presse,
chi origine at diabolica siguru,
dat pistighinzu prus de s'aidiesse.

Ca si dirittu tenet issa puru
de fagher in su palcu apparissione,
no b'at de li sonare su tamburu

poltandela che santa in protzessione:
ca est fruttu de ignorantzia e de paura
e selbit solu a ponner confusione.

Boltaos si sunu contra a sa Natura
serrande de su Chelu su caminu,
e abeltu a chirriu 'e giosso an sa cresura.

Ahi poberu mundu ite destinu !
Brivadu de ogni apoggiu ispirituale
currinde est po adorare su Butzinu.

 

S’APOSENTU BELLU

D'Elicona e Parnasu su corale
siat boghe e melodia po custu gosu
a gloria 'e su Sabiore Universale.

Ca un'animu mancari siat zeniosu
si no retzit dae Chelu s'alimentu
no at mediu 'e diventare virtuosu:

fintzas tratande unu bon'argumentu
lu tratat semper in modu profanu:
est che s'impastu chi chena fremmentu

a cumassare t'istraccat sa manu
e podes ponner sa mezus farina
chi nd'essit semper su pane mezzanu.

Un'Arte est bona solu si est divina,
si a un'Intelletu sanu dat piaghere
e a cussu chi est malaidu l'est meighina.

S'artista tenet s'unicu dovere
de sestare sa fromma e i sa misura
segundu su ch'indittada su Mere.

Unu chi fuit Poeta de natura,
ca teniat de ogni Musa su favore,
de iss'e tottu at descrittu sa postura:

« Ma di' s'i' veggio qui colui che fore
trasse le nove rime, cominciando:
"Donne ch'avete Intelletto d'Amore".

Ed io a lui: I' mi son un, che quando
Amor mi spira, noto, ed a quel modo
ch'e' ditta dentro, vo significando ».(1)

A cust'insegnamentu m'accomòdo
ca 'enit da unu Mastru e da unu Santu
chi a lu leggere ogni olta mi nde godo.

De cant'est bellu nde pesat su prantu
poninde in coro una dultze malia…
ca s'Arte, cussa vera, est un'incantu.

"Charme" benit da carme, chi est poesia,
e vates, chi "in-divinis" fuin poetas,
fuin Mastros de limbazu e prosodia.

Cuss'Arte la tenian, che-i sos Profetas,
po faeddare a su coro de sa zente
de sas cosas de Chelu pius segretas.

Ca est su coro ch'intendet, no sa mente,
s'esotericu sensu 'e sas peraulas
cando si usan simbolicamente.

Innanti chi sos coros no fuin taulas
cumprendian dogni sensu in sos Iscritos
e "fabulas" ancora no fuin… faulas.

Ca in tottu sas legendas e sos mitos
no b’at solu letziones de morale
ma tratan de sos "Logos" beneitos,

de su 'iazu, e sa chilca ispirituale
po s'animu chi giai est "imbitzadu"
a s'anghelicu pane celestiale.

Omero e poi Virgilio an ri-veladu
de s'Apollo de Delfi su segretu
chi Pitagora iat bene campaniadu.

Issu fuit de sa Pitia Grande Adeptu,
Mastru de Ritmetica e Armonia
de dogn’Arte est bistadu s'Architettu.

Cun Platone e Archimede cussa Via
arrivada mo nd'est finas a Dante
e nd’at cundidu sa Massoneria.

Ma no custa moderna chi est deviante
ca dadu at a sos polcos "margaritas"
e at fattu de ogni polcu un'arrogante.

Prenadu nd'at sa Lozza 'e parassitas
chi semenan su visciu e corrutzione
e catigan sas cosas beneitas

.E puru za l'iat nadu Salomone
chi « Gloria 'e Deus est cuare su Verbu
e gloria 'e Re investigare sermone ».(2)

Ma custos ch'an bogadu su riserbu
e profanadu an cudda "Regia Arte"
faghinde de ogni tontu unu superbu.

A Venere e a Mercurio an post'a parte
e abeltu de Giano an’ ambas giannas
ca in chilca ‘e peleare sun cun Marte.

Pro cussu da su Chelu sas cundannas
como nde sun calande che lentore
e sas penas in Terra sun prus mannas.

S'ian cumpresu d'Ermete su Sabiore
e appretziadu de Venus sa Bellesa
ch'iat bistadu in su mundu prus Amore.

Ma custu est su destinu de ogni etzesa
e su mundu no faghet eccetzione
mancari sos de oe no l'an cumpresa.

S'ian tentu de sos Ciclos sa notzione
no narain a su Tempus chi est "modernu"
cando invece est in via de isparitzione.

Su Tempus, issu puru, no est eternu
ma est una cunditzione cuntingente
chi est regulada da su "Sensu internu".

Creimos chi "reale" est su presente
ma appena bi pensamos ch'est passadu
e nd'amos sa memoria solamente;

e cussu chi futuru est nominadu
esistit solu in forma potentziale
ca ancora no est bistadu realizzadu.(3)

S'Esistentzia est un'attu intemporale:
s'Ordine chi su Verbu at post'in motu
cun cuddu "Fiat Lux" primordiale.

Si como nois de cussu no amos notu
est causa de s'umanu pensamentu
chi solu a sa materia at fattu votu.

Ma primmu chi b'esserat "firmamentu"
in u'est chi fuit su tempus, mi dimando,
si ancora no esistiat su movimentu?

Si bi penso, cun s'animu mi ch'ando
no nd'isco mancu deo a cale zassu,
ca prus a sa cussentzia no cumando.

Realizzo chi sa Terra ch'est in bassu
ma ancora da su Chelu che so' atesu…
mi palzo "tra s'isquadra e i su cumpassu".

Si bene apo sos simbulos cumpresu
cussa est sa primma tappa de su 'iazu:
ca tocat de si ponner propriu in mesu

de ogni Tempus e Ispatziu, che unu sazu,
po atraessare sos mundos in cadena
passandeche in su Tzentru, no a costazu.

Ca est in Tzentru chi passat cudda vena
chi dat a dogni mundu cunsistentzia
e alientu a custa vida chi est terrena.

De gai si manifestat s'Esistentzia:
a grados, differente in dogni istadu,
frommande primmu "eterica cussentzia",

e a pustis materiale carenadu.
E comente in d'un'albure su fruttu
po retzire su semene est criadu

gai de s'essere umanu su costruttu
est fattu po arregoller su Sabiore,
cuddu "Graal" chi da s'Eden nde fuit ruttu.

* * *

Tue puru, caru Paule, cun Amore
chilcala in s'Arte tua sa Veridade,
ca custu fuit s'iscopu de s'attore

in sos "Misterios" de s'antighidade:
insegnare a sa zente sa dottrina
realizzande 'e su "Se" s'identidade.

Su teatru est sa mezus disciplina
po arrivare a cumprender chi sa vida
est un'attu, in sa cummedia divina,

e a di chi sa cummedia ch'est finida
s'attore nd'essit da su personaggiu,
e comente dae sonnu... si nd'ischidat.

Si una die as a fagher cussu "viaggiu"
ti auguro 'e incontrare su Regista
e ispero chi ti bastet su coraggiu...

ca no tottu supportan cussa vista.

*** *** ***
____________________________________
1) Purg. XXIV, 49-54
2) Proverbios : XXV, 2 (Vulgata)
3) S. Austinu: "Cunfessiones", Liberu XI